Token Ekonomisi (Tokenomics) nedir? (Tokenomics For Dummies)
Nedir bu Token Ekonomisi?
Tokenomics, bir kripto para projesinin arz ve talep dinamiklerini ifade etmek için “token” ve “ekonomi” kelimelerinin birleşmiş halidir.
Token ekonomisi neleri göz önünde bulundurur?
Token’in niteliklerini, dağıtımını, arzını, talebini ve tüm diğer etkenleri. Basitçe söylemek gerekirse- tokenomics, bir token’in değerini nasıl ve neyin belirlediğinin incelenmesidir.
Token Nedir?
Tokenomics’e dalmadan önce token nedir ona bakalım.Token, blok zincirinde bir kullanımı temsil etmek için kullanılan bir kripto para biriminin dijital görevlisidir diyebiliriz. Tokenler için birçok kullanım olmasına rağmen, güvenlik (security tokens), fayda (utility) ve yönetişim (governance) tokenleri en yaygın olanlarıdır.
Bitcoin:
Bitcoin’in total arzı sınırlıdır. Yani? Totalde üretilecek Bitcoin 21 milyon olarak sabitlenmiştir. Sadece 21.000.000 bitcoin basılacak ve her dört yılda bir neredeyse ikiye katlanan bir hızda dağılmaya devam edecek yani. (her dört yılda bir yarı yarıya azalacak.)(bkz. arz kıtlığı)
Önümüzdeki 120 yıl içerisinde üretilecek sadece 2 milyon bitcoin kaldı, arzın 19M’u şu an dolaşımda. (yaklaşık yüzde 90'ı)
Yani, yaklaşık %10.5'lik bir bitcoin daha üretilecek. Daha fazlası değil. Bu da aslına bakarsanız, para biriminin değerini düşürmek için önemli bir enflasyonist baskı olmayacağının mesajı olarak yorumlanabilir.
Bitcoin’in tokenomics’indeki bir diğer önemli nokta ise transaction fee’ler. Yani madencilerin her yeni blok doğrulandığında aldıkları işlem ücretleri. Bu ücret, işlem boyutu ve ağ tıkanıklığı arttıkça artacak şekilde tasarlanmıştır.
Peki arzı sınırsız olanlar?
Arzı sınırsız olan projeler de var. En popüler örneklerinden biri Grin. Grin’in token arzı sınırsız, yani her oluşturulan blok için aynı miktarda Grin üretiliyor. Bu projenin bakış açısına göre sınırsız arz, token kullanılabilirliğini arttırıp, fiyat istikrarını sağlayacak.
Bunun yanında arzı sınırsız olmayıp oldukça yüksek olan projeler, ve arzın zaman geçtikçe azaldığı projeler de var.
Nasıl? Belli aralıklarla dolaşımda olan tokenlerin yakılması (geri dönüşsüz bir cüzdana aktarımı) ile.
Token ekonomisinin kuralları günümüzde kullanılan fiat para ekonomisine benzerlik gösteriyor. (arz-talep dengesi) Projenin sunduğu servis ile token arasında ne gibi bir bağlantı var? Bu bağlantı projenin büyümesini sürdürecek ve yatırımcıya para kazandıracak mı? Düzenli satın alma gerektiriyor mu? Eğer evet ise, token kullanımı artacak ve fiyatında yukarı yönlü bi hareket sağlayacak diyebiliriz.
Tokenomics’in dezavantajı ne olabilir?
Piyasa hakkında yanlış/yetersiz varsayımlar. Yani, token’in varolacağı ağı ve hedef kitlesi ile alakalı çalışma yetersiz kalırsa, token ekonomisi değerleri de yetersiz ve hatalı yaratılabilir.
Market yeterince büyük değilse, likidite yeterince güçlü değilse vb., beklenen karı elde edemeyebilirsiniz.
Tokenomics Yapı Taşları
Arz (Supply)
Günümüz ekonomisindeki arz ve talep, herhangi bir mal veya hizmetin fiyatını etkileyen en önemli etkenlerden biri. Aynı şey kripto için de geçerli.
- Maksimum arz (Max Supply): Bir kripto para biriminin maksimum arzı, yaratılacak maksimum token veya coin sayısını ifade eder. Yani max supply’a ulaşıldığında daha fazla üretim (mine,mint) olmayacaktır.
Örnek — Bitcoin max supply: 21 milyon
Not: Bitcoin’in arzının sınırlı olması tek başına bir şey ifade etmez. İnsanların ayrıca Bitcoin’in değeri olduğuna ve gelecekte de değeri olacağına inanmaları gerekir.
NFT projeleri de basılacak token sayısını kısıtlar. Örneğin CryptoPunks 10.000 Punk NFT’sine sahip, Ninja Squad’ın 8,888 Ninja NFTsi, Bored Ape Yacht Club’ın 9.999 NFT’si var.
- Dolaşımdaki arz: Piyasada dolaşan token sayısı. Dolaşımdaki token sayısı artıp, azalabilir. Dolaşımdaki Bitcoin arzı, maksimum 21 milyon token arzına ulaşılana kadar kademeli olarak artıyor. Yakımlar ise dolaşımdaki arzın azalmasına neden olarak tokenleri piyasadan kalıcı olarak kaldırır.
Hepinizin bildiği gibi, Ethereum Merge geliyor. Peki bu Ethereum tokenomics’ini nasıl etkileyecek?
Ethereum’un resmi web sayfasına göre:
- Günde yalnızca ~1.600 ETH kalacak ve toplam yeni ETH issuance’ı ~%90 oranında azaltacak.
- Her gün en az 1.600 ETH yakılacak, bu da net ETH enflasyonunu Merge sonrasında sıfıra veya Merge öncesinden daha azına indirecek.
ETH issuance’i da Merge sonrası değişiyor. Nasıl? ETH şimdi iki kaynaktan oluşturuluyor: consensus katmanı ve execution katmanı.
Merge’un ardından, execution katmanının (Mainnet) issuance’i sıfır olacak. Ethereum Merge ile alakalı bilgileri şurdan okuyabilirsiniz.
Token dağıtımı ve vesting
Genellikle belirli bir sayıda token risk sermayedarları (VCler) veya developlerlar için ayrılır. Ama bu kisiler tokenlerini satadabilirler. Yani, dolaşımdaki arzı etkileyebilirler. Dolayısıyla en ideal dağıtımı (dolaşımdaki arz üzerindeki etkiyi ve token fiyatını mümkün olduğunca azaltacak şekilde) yapacak şekilde bir sistem kurulmalıdır.
Vesting — VC’lere ve developlerlara ayrılan tokenler için ayarlanan hak kazanma süresi. Bu şekilde tokenler bir süreliğine kilitli durumda kalır, bu da pump or/and dump dediğimiz süreci yumuşatmaya yarar.
Token dağıtımına hemen geri dönelim-
Genellikle 2 tip dağıtım çeşidi vardır. Biri fair launch dediğimiz kimseye öncelik ya da ayrıcalık tanınmayan launch, diğeri ise pre-mining launch dediğimiz belirli bi grup insanın o token’i önceden mintlemesine ve dağıtmasına izin veren model.
Tokenlerin ne kadar eşit dağıtıldığına dikkat etmekte fayda var. Belli sayıda kuruluşun fazla fazla tokeni elinde tutması riskli olabilir. Aynı miktarda tokeni uzun vadeli yatırımcılar ve kurucu ekipler tutarlarsa holderlar için daha güvenli olabilir.
Token Faydası (Token Utility)
Token faydası aslında kullanım alanlarını temsil eder. Governance token dediğimiz tokenler, token sahiplerinin token’in protokolü üzerindeki değişimlerde oy hakkının olmasına izin verir. Stablecoin dediğimiz tokenler, para birimi olarak kullanılır. Security tokenler ise finansal assetleri temsil eder.
Yakılan Tokenler (Token Burn)
Öncesinde de bahsettiğim gibi, çoğu kripto projesi düzenli olarak tokenlerini yakar, bu da tokenlerin kalıcı olarak dolaşımdan çekmek anlamına gelir. Bir tokenin arzı azaldığında, deflasyonist olarak kabul edilir.
Arz kısmındaki notu hatırlayalım — arzın sınırlı olup olmaması tek kriter değildir. Eğer token’i gelecekte talebinin yüksek olmasını istiyorsak ROI dediğimiz değere bakmalıyız.
Yatırım Getirisi (ROI): Yatırım getirisi nedir? (Token fiyatının ne kadar artacağını düşündüğünüz değildir.) Tokenin sadece hold ederek sizin için ne kadar gelir veya nakit akışı sağlayabileceğidir. (Ether stake sistemi gibi)
Teşvik (incentive): Bir projenin ne çeşit incentive’ler sağladığı da tokenomics’inde etkilidir. Uzun vadede sürdürülebilirliği sağlama amaçlı teşvik yöntemleri kullanılabilir. (Örnek: Bitcoin’in işlem ücretleri (transaction fees))
Bir başka örnek: Proof-of-stake. Bu tasarım, holderların işlemleri doğrulamak için tokenleri kilitlemesine olanak tanıyan bir model. Genel olarak, ne kadar çok token kitlerseniz, validator olarak seçilme ve doğrulama işlemleri için ödül alma şansınız o kadar yüksek olur.
👉🏻 Tüm web3/pazarlama içeriklerim için: https://medium.com/@pirilmadasoglu
👉🏻 Tüm iletişim adreslerim: https://linktr.ee/pirilmadasoglu
